Çip krizi nedir?
Bugün kullandığımız, elektrikle çalışan hemen her ürün, yonga olarak da bildiğimiz çipleri kullanılıyor. (Çipler, küçük elektronik parçalardır ve yarı iletken transistör teknolojisinin gelişmesiyle doğdular. Çiplerin yapısı hakkında detaylı bilgileri burada bulabilirsiniz.) Bu cihazların kimilerinde bir tane çip vardır kimilerinde birkaç tane kimilerinde ise yüzlerce. Bilgisayarlar, tabletler, telefonlar, saatler, kahve makineleri, bulaşık makineleri, arabalar, oyuncaklar ve daha bunlar gibi binlercesi, çipleri kullanır ve çipleri olmaksızın çalışamazlar.
Günümüz dünyasının vazgeçilmezi olan bu ürünlere, her geçen gün daha da faza bağımlı hale geliyoruz. Ancak şu sıralarda, hayatımızın her alanında ihtiyaç duyduğumuz bu ürünlerin, küçük bir sorunu var. Üreticileri, bu ürünlerin ana parçalarını, yani çiplerini bulmakta oldukça zorlanıyor ve bu zorluk da son yıllarda öylesine büyük bir boyuta ulaştı ki, artık global çip krizi olarak adlandırılıyor.
Çip krizinin nedenleri
Teknolojik ürünlere olan talebin hızla büyümesi
Hayatımıza her geçen gün yeni ürünler ve yeni nesil teknolojiler giriyor, 5G gibi. Ve tüm bu şeylerin ortak özelliği de yoğun olarak yarı iletkenleri, çipleri kullanmaları. Artık çipsiz yeni bir ürün ile karşılaşmak neredeyse imkansız. Çip üretimi ise ne yazık ki uzunca bir süredir artan bu talebe tam olarak ayak uyduramıyor.
Pandemi
Zaten üreticilerin çip tedariğinde böylesi sorunlar yaşadığı bu dönemin üstüne bir de pandemi gelince, bu artık bardağı taşıran son damla oldu. Evde çalışan veya zaman geçiren insanların sayısı birdenbire arttı ve tüketici elektroniğine olan talepte patladı. Ancak çip üreticileri beklenmeyen bu duruma hazırlıksız yakalandılar ve teknoloji endüstrisinin taleblerini karşılamaya yetecek kadar çip üretimi yapamadılar.
Karantinalar sonucu duran üretim ve lojistik
COVID-19 pandemisi ile birlikte hükümetlerin aldığı kapanma kararlarına, bazı çip fabrikaları ve bazı limanlar da uymak zorunda kaldı bu da üretimin ve lojistiğin durmasına neden oldu.
Çip stokları haftalarca süren bu bekleyiş sırasında hızlıca tüketildi.
Otomobil üreticilerinin yanlış hesapları
Pandemi ile birlikte otomobil şirketleri geleceği doğru öngöremedi. Birçok otomobil şirketi COVID-19 ile oluşan bu belirsizliğin otomobil talebini ve fabrikalardaki üretimi uzun vadede olumsuz yönde etkileyeceğini düşünerek daha fazla çip siparişi vermedi ve hatta vermiş oldukları siparişlerin bir kısmını da iptal ettiler. Bu durum çip üreticilerinin üretim planını değiştirdi ve onlar da kendilerini otomobiller için çipler üretmekten daha çok başka cihazlar için çipler üretecek şekilde yeniden yapılandırdılar.
Ancak otomobil endüstrisinin hazırlandığı bu kötü senaryo tam olarak gerçekleşmedi, aşının bulunması ve alınan sıkı önlemler sayesinde pandemi sanılandan daha kısa bir süre içerisinde en azından üretimi zora sokmayacak şekilde kontrol altına alındı ve hayat normalleşmeye başladı. İnsanlar da erteledikleri otomobil ihtiyaçlarını fazla vakit kaybetmetmeden karşılamak istediler, bu arada toplu taşımanın taşıdığı riskler yüzünden otomobiller daha da öncelikli hale gelmişti, ancak insanların bu istekleri arz yetersiz olduğundan, bayilerde, galerilerde, dolayısı ile otomobil üreticilerinde büyük bir birikmeye ve sıkışmaya yol açtı.
Çip fabrikalarının yetersizliği
Elektronik parçalar arasında üretimi ve geliştirilmesi en zor olan parçalar ciplerdir. İşlem gücü ve kapasitesi sürekli artan ancak boyutları sürekli küçülen bu çipleri, yongaları, üretebilecek kompleks fabrikaları kurmak ve buralarda çalışacak yetişmiş insan gücünü sağlamak her geçen gün daha da zorlaşmakta. Bu yüzden günümüzde milyarlarca dolarlık bu tesislerin sayısı son derece sınırlıdır.
Çip fabrikalarını etkileyen talihsiz olaylar
Sayıları zaten sınırlı olan bu tesislerden birkaçı bazı talihsiz olaylarla karşı karşıya kaldı.
Özellikle otomobiller için Mikrodenetleyici (MCU) çip üreten fabrikalardan, Renesas elektronik şirketinde (Renesas Electronics Corporation) 2021 yılının mart ayında çıkan yangın çip üretiminin 4-5 ay kadar aksamasına neden oldu.
Çip üretiminin merkezi durumunda olan Tayvan’da ise 2021 yılında yaşanan kuraklık bölgedeki çip üretimini durma noktasına getirdi. Tayvan'ın en büyük çip üreticisi Taiwan Semiconductor Manufacturing Company Limited (TSMC) şirketi de bu kuraklıktan büyük ölçüde etkilendi. (Çip üretimi için çok fazla temiz suya ihtiyaç vardır.)
Yine aynı şekilde Teksas’da yaşanan extrem kış koşulları yüzünden buradaki çip üretim tesisleri de bir süreliğine kapandı.
Kripto para madenciliğine olan ilgi
Son yıllarda kripto para madenciliği her zamankinden daha karlı bir hale geldi. Özellikle Ethereum gibi blok zincirlerinde (blockchain) işlemler, çoğunlukla kripto para madencilerinin kullandıkları grafik kartları aracılığı ile yapılıyor. Bu yolla para kazanmak isteyenlerin sayısı arttıkça bu grafik kartlarına olan talep de artıyor. Amacı dışında kripto algoritmalarını çözmek için kullanılan bu grafik kartları son derece pahallı olmasına rağmen kripto para madencileri yüzünden sonu gelmeyen bir taleple karşı karşıya bu nedenle bir çok kişi video ve grafik işlerinde kullanacağı grafik kartlarına ya da oyun bilgisayarlarında kullanacağı grafik kartlarına makul bir sürede ve makul bir fiyata ulaşmakta zorlanıyor. (Bu durumun, Ethereum EIP-1559 güncellemeleri ile madenciler için daha az cazip olması ve kısa bir süre sonra Ethereum 2.0 geçilmesiyle de normale dönmesi bekleniyor.)
Sonuç olarak, global çip krizi, tek bir nedenden çok birbirine bağlı ve birbirini tetikleyen faktörlerin bir araya gelmesiyle oluşmuş gibi görünüyor. Burada en büyük payı elbette COVID-19 pandemisine vereceğiz ancak bunun çip üretiminin önceden var olan sorunlarının üzerine eklendiğini de unutmamak gerekir.
Çip krizi ne zaman biter
Global çip krizinin ne zaman biteceği oldukça belirsiz bir konu ancak yinede iyimser ve kötümser bazı tahminler var. İyimser olanda, çip sorununun 2022 yılı içinde en azından kriz olmaktan çıkacağı ve daha yönetilebilir bir duruma dönüşeceği yönünde. Kötümser olanda ise bu sorunun 2-3 yıl daha süreceği öngörülüyor. Yani her şeyin yolunda gitmesi durumunda bile, bazı teknolojik ürünler için 5-6 ay kadar beklemek gerekebilir.
